A NGÙY 

Tên gọi khác: A ngu, A ngụy, Ẩn triển, Cáp tích nê, Hình ngu, A ngu tiệt, Ngùy khứ tật, Huân cừ, Ngũ thái ngùy.

Tên khoa học: Ferula Assafoetida L.

Họ: Hoa Tán ( Umbelliferae).

MÔ TẢ

• Cây A ngùy là một cây thuốc quý, dạng cây thảo sống lâu năm, cao từ 0,6 – 1m, cuống lá dẹp bao thân cây, lá chẻ, hoa nhỏ mầu vàng. Dược liệu thường dùng là khối mủ ngưng kết lại có hình dạng lớn nhỏ không đều. Màu tím nâu hoặc nâu sậm, có khi mầu trắng , vàng . Cứng nhưng khi bóp thì mềm, dính. Có mùi hôi.
• Khi sử dụng, chọn loại màu tím nâu, lâu ngày không bay mầu là tốt.
• Loại mầu nâu sậm có lẫn với phiến rễ và cát là loại hàng thứ phẩm.

BỘ PHẬN DÙNG

Dùng phần nhựa đọng lại ở gốc cây thành cục.

BÀO CHẾ

• Theo kinh nghiệm bào chế của Việt Nam: Dùng loại tốt không có tạp chất, thái nhỏ bỏ vào cối cho them phụ gia cho dễ nghiền.
• Theo Lôi Công bào chế: Khi dùng nghiền thành bột cho them ít Hạnh nhân hoặc Đào nhân thì dễ nghiền nhỏ.
• Hòa tan A ngùy trong cồn 60 độ nóng, lọc, ép qua vải thưa, loại tạp chất, đến khi cho vào nước nghiền ra không dính tay là được, đun cách thủy cho rượu bay hơi thì còn A ngùy.

TÁC DỤNG DƯỢC LÝ

• Trong loại Asafetida có mùi hôi, vị đắng mà cay, ảnh hưởng đến trường vị và hệ hô hấp.
• Có thể dùng trong các toa thuốc khu phong.
• Ngừa giun : Dùng chung với Lưu Hoàng, Binh lang và Nhục quế đổ vào bao tử chuột nhắt có thể làm cho chuột ít mắc phải giun móc.
• Ức chế độ cứng của hạch : Nước sắc A ngùy đắp bên ngoài có thể thấm vào các hạch cứng làm cho hạch mềm 
• Tác dụng chống đông máu : Tiêm nước sắc A ngùy 10% vào tĩnh mạch chuột cống và chó với liều 2,5-10ml/kg thấy có khả năng kéo dài thời gian đông máu, bình quân 35-56%. Thí nghiệm trong ống nghiệm thấy thời gian ngưng kết huyết tương là 28-41% 
• Tác dụng kháng bức xạ, tăng bạch cầu, tiểu cầu .
• Tác dụng chống ung thư 
• Tác dụng giảm đau, chống co giật.
• Độc tính : Liều độc LD50 75mg/kg, liều dùng chích là 1520mg/kg, liều uống là 3155mg/kg.

TÍNH VỊ

• Vị cay, tính ôn, không độc, mùi hôi nồng.
• Theo Đường Bản Thảo: vị cay, tính bình, không độc.
• Theo Hải Dược Bản Thảo: vị cay, tính ấm.
• Theo Nhật Hoa tử Bản Thảo: tính nóng.
• Theo Bản Thảo Chính: Vị đắng, cay, tính nhiệt, có độc.
• Theo Trung Dược Đại Từ Điển: Vị đắng, cay, tính ấm.

QUY KINH

• Theo Lôi Công bào chế dược tính hải: quy kinh tỳ.
• Theo Bản thảo Kinh sơ: quy kinh tỳ, vị.
• Theo Bản thảo Tân Biên: quy kinh Tỳ, vị, đại trường.
• Theo Ngọc quyết dược giải: quy kinh Túc Thái âm Tỳ, Túc Quyết âm Can.
• Theo Trung dược đại từ điển: quy kinh can, tỳ và vị.
• Theo Trung Hoa nhân dân Cộng hòa quốc dược điển: quy kinh tỳ và vị.

CÔNG DỤNG, CHỦ TRỊ

Công dụng:

Tiêu tích, sát trùng, giải độc, trừ đờm, kích thích thần kinh, trừ mùi hôi thối, tống hơi độc ra.

Chủ trị:

• Trị các loại giun, trừ mùi hôi, phá báng tích, hạ ác khí 
• Trị các chứng ác khí.
• Trị chứng thi quyết ( cơ thể lạnh như xác chết), phá báng tích, khí lạnh, bụng trướng, sốt rét, hoắc loạn, tim và bụng đau , thận khí, ôn chướng.
• Giải độc khi ăn phải các loại thịt trâu, dê hoặc ngựa chết.
• Cắt cơn sốt rét, chỉ ( cầm ) lỵ, giải độc, tan mùi hôi.
• Tiêu tích, sát trùng, giải độc, tán buổi, tán hàn, khử đờm, kháng bức xạ, kháng ung thư, tăng bạch cầu, chống đông máu.
• Trị thần kinh suy nhược, phế quản viêm mạn.

LIỀU DÙNG:

Ngày dùng từ 2- 3g., dùng chung với thuốc hoàn, tán hoặc chế thành thuốc cao hoặc nấu thành cao bôi ngoài da.

KIÊNG KỴ

• Uống nhiều A ngùy sẽ làm mất khí, hoa mắt.
• Người Tỳ Vị suy yếu, phụ nữ có thai không nên dùng “Vì A ngùy có mùi rất hôi, người Tỳ Vị suy yếu ngửi thấy là muốn nôn ngay”.

ỨNG DỤNG LÂM SÀNG

• Trị khí tích, nhục tích, ngực bụng đầy trướng:

– Mộc hương 20g, Binh lang 20g, Hồ tiêu 10g, A ngùy 20g ( chế với giấm).

– Làm hoàn, ngày uống 8 -12g với nước sắc vỏ Gừng sống.

• Trị trẻ nhỏ bị thực tích, bụng to như bụng ếch, bụng đau, tiểu đục:

– A ngùy ( tẩm giấm 1 đêm ) 20g, Hoàng liên (sao) 20g, Hoa kiềm (tán nhuyễn) 12g, Sơn tra nhục 40g, Liên kiều 60g, Bán hạ ( tẩm nước Tạo giác 1 đêm ) 40g. 

– Tất cả tán bột, trộn với nước hồ Thần khúc làm hoàn. Ngày uống 12 – 16g với nước cơm, uống lúc đói.

• Trị tích tụ, bỉ khối, thực ẩm, khí huyết tích tụ lại:

– A ngùy, Sơn tra nhục, Nam tinh, Bán hạ, Thần khúc, Hoàng liên, La bặc tử, Liên kiều, Bối mẫu, Qua lâu, Phong hoa tiêu, Thạch hàm, Hồ hoàng liên , Bạch giới tử. 

– Tán bột, tẩm nước Gừng, nấu chín bánh làm thành viên, mỗi lần uống 8g với nước nóng. Sau khi uống thuốc, ăn vài trái Hồ đào. Người suy yếu không được dùng bài này .

• Trị tích tụ, bỉ khối, thực ẩm, khí huyết tích tụ lại:

– A ngùy 20g, Bạch giới tử 100g, Bạch truật 120g, Tam lăng 80g, Nga truật 80g. Sao khô, tán bột. 

– Lấy A ngùy chưng với rượu cho chảy ra, hòa thuốc bột trên làm thành hoàn. Ngày uống 12 – 16g với rượu.

• Trị Tỳ Tích:

– A ngùy 2g , Kê tử hoàng 5 trái, Hoàng lạp ( nến ) 40g.

– Nấu chung, chia làm 10 lần uống lúc đói. Uống sau 10 ngày đi tiêu ra máu đó là tích tụ đã tan. 

• Trị tích khối:

– A ngùy, Nhũ hương, Một dược, Mang tiêu đều 80g. Tán bột. Đại hoàng 80g, Bạch giới tử 120g, Mộc miết tử 21 hột ( bỏ vỏ ), Xuyên sơn giáp 60g, Nhục quế 60g, Độc hoạt 60g, Loạn phác ( tóc ) 80g.

– Dùng dầu mè 1.600g nấu cho đến khi thấy dầu có sắc đen, bốc hết mùi thì cho thuốc bột và Hoàng đơn vào nấu đặc thành cao, dùng để bôi ngoài da.

• Trị nhục tích, bỉ khối, ăn không tiêu:

Nhân sâm, Quất hồng, Tam lăng, Nga truật, Sa nhân . Nấu, thêm Xạ hương, Lưu hoàng, Tô hợp thành cao, dùng để bôi.

• Trị sốt rét:

– Yên chi, A ngùy đều 1 cục to, tán bột. 

– Dùng nước cốt của Tỏi trộn đều sền sệt thành cao, bôi lên mặt hột Đào. Khi lên cơn sốt rét, đem thuốc dán vào vùng hố khẩu tay (kẽ giữ ngón cái và ngón trỏ), nam bên trái, nữ bên phải. Cơn sốt yên thì bỏ thuốc đi.

• Trị sốt rét có báng:

– A ngùy, Xuyên khung, Bạch truật, Xích phục linh, Hồng hoa, Miết giáp tiêm ( sao với váng sữa cho dòn ), Đại hoàng, bột Kiều mạch. 

– Tán bột, uống với rượu. Sau khi uống 3 ngày , thấy bụng đau, máu mủ chảy ra là hiệu nghiệm.

• Trị bụng đau:

A ngùy nghiền nhỏ uống 4 – 8g với rượu nóng.

• Trị bụng đau:

– A ngùy, nghiền nhỏ.

– Dùng nửa củ tỏi to bọc thuốc, nướng chín, nghiền nhỏ, làm hoàn. Ngày uống 2 – 4g với nước sắc Ngải diệp.